Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın : BİR ŞEHİR EFSANESİNİN ÖYKÜSÜ

Sıkça karşılaştığım sorulardan biri de Türk Dil Kurumunun otobüs için "çok oturgaçlı götürgeç", hostes için "gök konuksal avrat", İstiklal Marşı için "ulusal düttürü", lokanta için "modern otlangaç" karşılıklarını türetip türetmediğidir.

Kimileri bunu eleştiri için gündeme getirir, kimileri alay etmek için... Kimileri de böyle sözcüklerin türetildiğine gerçekten inanır.

Bu soru yöneltildiğinde Türk Dil Kurumunun hiçbir zaman belirtilen sözcükleri türetmediğini, bunların birer yakıştırma olduğunu söyleyerek gülüp geçerim. "İnanmayan varsa Türk Dil Kurumunun sanal ortamdaki sözlüklerinde bu sözcükleri arasın. Bulamayacaktır... Otobüs sözünün karşısında otobüsün tanımı, hostes sözünün karşısında da hostesin tanımı yer alır." diyerek kanıt da gösteririm. Ancak bu gülünç yakıştırmalar, yenilerinin de eklenmesiyle bir şehir efsanesine dönüşmeye başladı. Sigara için "dumansal tüttürgeç", tren için "arkadan ittirmeli üstten tüttürmeli götürgeç" vb... Türkçe kökenli bir sözcük olan, yalnız Türkiye Türkçesinde değil bütün Türk yazı dillerinde ve ağızlarında kullanılan yumurtaya "tavuksal fırtlangaç" gibi bir karşılık türetildiğini duyunca gülmekten kendimi alamadım.

Peki bunları kim ortaya atıyor?

Bu şehir efsanesi ne zaman oluşmaya başladı?

İlk uydurmalar Ekim 1932'de

Bu yakıştırmaların geçmişi Türk Dil Kurumunun kurulduğu ve Birinci Türk Dili Kurultayı'nın toplandığı günlerin hemen ardından, 1932 yılının Ekim ayında başladı. 26 Eylül 1932 günü Dolmabahçe Sarayı'nda Birinci Türk Dili Kurultayı toplanmıştı. Türkçenin geliştirilmesi, zenginleştirilmesi ve özleştirilmesi çalışmalarına girişildiği günlerde halk ağzının, tarihsel Türkçe metinlerin ve Orta Asya'daki Türk yazı dillerinin söz varlığından sözcükler alınması tartışılmıştı.

İlk yakıştırılan sözcükler merhaba için "kazıklarız" -evet yanlış okumadınız kazıklarız!-, kaymakam yerine "oturak", kız mektebi karşılığında da "kancık mektebi" oldu.

Sibiryadaki Türk lehçelerinde "sağlıklı, sağlam" anlamındaki kazık sözünün selamlaşma konuşmalarında kullanılmasından (Kazıksız bı? 'İyi misiniz?') esinlenerek merhaba yerine kazıklarız uydurulmuş olmalı. Diğer iki sözcük de halk ağzındaki kullanımlardan alınma.

Bu yakıştırmalarla ilgili o günlerden bir gazete haberi... Başlığı da "İt ürür, Kervan yürür!."

Memlekette yeni bir inkılap başladı. Dilimizi kurtaracağız. Fakat her yeni hamlede olduğu gibi şimdi de bazı acayip sesler duyuluyor. Girişilen yolun hedefini kasden yanlış gösterenler var. Bunlar zannediyor veyahut zannettirmek istiyorlar ki ortaya uydurma bir dil çıkarılacak.

Öz dile kendi yolunu açmaktan ibaret olan bu gidişi halka başka türlü anlatanların kasdi anlaşılmaz şey değildir.

Son günlerde hatta mekteplere kadar giren garip dedikodulara şahit oluyoruz, denildikten sonra uydurma sözlere üç örnek veriliyor. Yazıda bu uydurmalarla ilgili çarpıcı bir yorum yapılıyor: Nezahate o kadar meftun olan Türk milleti bu kadar şeni bir kabalığı affedemez.

Daha o günlerde "kazıklarız", "oturak", "kancık mektebi" ile başlayan bu yakıştırmaları 1960'lı yıllarda uydurulan "gök konuksal avrat", "ulusal düttürü", "modern otlangaç"; 1980'lerde ise "çok oturgaçlı götürgeç" ve diğerleri izledi...

İşte bir şehir efsanesinin kısa tarihi...

Şükrü Halûk Akalın

---

a45UyF587661-150630115701 Oraj Poyraz <cimcime@neomailbox.net>
2015/06/30  15:40 6  64  1 undefined kemalistiz@googlegroups.com

 

Turkiye nin Kurt politikasinin siyasi hedefleri belirlenmeden Avrupa dan ya da Kurt aydinlarindan destek istemesi sonucu degistirmez.
Politikada nefret iliskisi yoktur, cikarlar vardir.
Bizim cikarimiz da istikrar, baris ve nimettir

Safin DIZAYEE, IKBY Milli Egitim Bakani

Baska bir hadiste ise Allah en cok sevdigi kullarina, en agir ve siddetli musibetleri verdigi bildirilmektedir:

Insanlarin en cok musibete ugrayanlari evvela peygamberlerdir, sonra derecelerine gore (veliler ve salihler) gelir.
Kisi dinine gore bela ve imtihanlara maruz kalir.
Eger dine bagliligi varsa, belasi daha da artar.
Fakat dininde gevsek yasiyorsa ona gore musibetlerle karsilasir.
Kisiye belalar gelir gelir de artik onun uzerinde hicbir gunah kalmaz

(Tirmizi, Zuhd 57; Ahmed b.Hanbel, I/172, 174)
Lutfen bundan sonra Muslumanlardan eza, cefa ceken, basina bir musibet gelenler aglayip, zirlamasin.
Cunku baslarina gelen her turlu olumsuzluk onlarin Allahin sevgili kullarindan oldugunu gosteriyor.
Ben demiyorum, hadisler, ayetler boyle soyluyor.

Safsata [( Ing:Fallacy), (Osm;Kiyasi-i batil)], bir dusunceyi ortaya koyarken ya da anlamaya calisirken yapilan yanlis cikarsamalarin tamamina safsata denir.
Safsatalar, ilk anda gecerli ve ikna edici gibi gozuken ancak yakindan bakildiginda kendilerini ele veren sahte argumanlardir.
Gunumuz Turkce sinde safsata kelimesi kusurlu akil yurutme anlamini kaybetmis, yanlis inanc manasinda kullanilir olmustur.
Oysa, safsata, insanin muhakeme yetisinin yanlis yonde kullanimidir ve cogu kez onyargi, ek$ik bilgi, batil inanclar, duygusallik, yersiz gondermeler, acelecilik, ozensizlik, genelleme, duygu somurusu, Turkce yi kotu kullanma gibi sebeplerden kaynaklanir.
---
Yaranma (Begendirme) Safsatasi (Fallacy of Appeal to Personal Interests Argumentum Ad Personam) :
Bir oneriyi kabul ettirebilmek icin baskalarinin tercihlerine, kisisel egilim ve cikarlarina bas vurma.
Ornek 1:
Sen Tansu Ciller i begenirsin.
O halde onun ekonomi politikasini desteklemek zorundasin.
Ornek 2:
Senin gibi kla$ik muzik seven bir insanin, o konseri kacirmamasi lazim.
Ornek 3:
Sen zaten liberal adamsin, karin gece eve cok gec gelmisse ne olmus?
Ornek 4:
Emeklilik yasinin yukselmesiyle ilgili yasa tasarisini neden destekliyorsun, tasari meclisten gecerse, emekli olmak icin 4 yil daha fazla calisman gerekecek.

Grup eposta komutlari ve adresleri	:
Gruba mesaj gondermek icin	:	ozgur_gundem@yahoogroups.com
Gruba uye olmak icin	:	ozgur_gundem-subscribe@yahoogroups.com
Gruptan ayrilmak icin	:	ozgur_gundem-unsubscribe@yahoogroups.com
Grup kurucusuna yazmak icin	:	ozgur_gundem-owner@yahoogroups.com
Grup Sayfamiz	:	http://groups.yahoo.com/group/Ozgur_Gundem/
Arzu ederseniz bloguma da goz atabilirsiniz	:	http://orajpoyraz.blogspot.com/