"Amaca giden her yol mubahtır" sözünün kökeni, Niccolò Machiavelli (1469-1527)'nin ünlü eseri "Il Principe" (Prens, 1532)'deki düşüncelerden türemiştir, ancak Machiavelli bu ifadeyi kelimesi kelimesi kullanmamıştır. İşte detaylı analiz:
📜 KÖKEN ARAŞTIRMASI
1. Machiavelli'nin Asıl Söyledikleri:
- "Prens" kitabının 18. bölümünde şunu yazar:
"Bir hükümdar için amacına ulaşmak adına gereken her şeyi yapması meşrudur… İnsanlar sonuca bakar; amaç, araçları meşrulaştırır."
- Orijinal İtalyanca: "…né si cura di incorrere nella infamia di quelli vizii sanza quali possa difficilmente salvare lo stato."
2. Sözün Latince Formu:
- "Cum finis est licitus, etiam media sunt licita"
(Amaç meşru ise, araçlar da meşrudur).
- Bu form, 16. yüzyıl Katolik teolojisi tartışmalarında (özellikle Cizvitler ile Pascal arasında) kullanıldı.
---
🔍 TÜRKÇE'YE GİRİŞ YOLU
- Türkçede "Amaca giden her yol mubahtır" şeklindeki ifade, 20. yüzyıl başlarında siyaset felsefesi çevirileriyle yaygınlaştı.
- Kayda değer erken kullanım:
- Abdülhak Hamid Tarhan'ın 1910'lardaki yazılarında benzer bir mantık işlenir.
- Tek Parti Dönemi siyasi söylemlerinde (Recep Peker gibi isimlerce) dolaylı olarak savunuldu.
---
🧠 FELSEFİ ARKA PLAN
1. Machiavellizm:
- Devlet çıkarı için ahlak kurallarının esnetilebileceği düşüncesi.
- Realpolitik'in temel taşı.
2. Eleştiriler:
- Immanuel Kant, "Araçlar asla sadece amaç için feda edilemez" diyerek karşı çıktı.
- Mahatma Gandhi, "Araçlar, tohum gibidir; amaç ise ağaç. Kötü tohumdan iyi ağaç çıkmaz."
---
✅ DOĞRULANMIŞ KAYNAKLAR
Kaynak, İçerik
Niccolò Machiavelli, Il Principe (1532), Bölüm 18: "Bir hükümdarın nasıl sözünde durması gerektiği"
Blaise Pascal, Lettres Provinciales (1656), Cizvitlerin "amaç için araçları meşru gören" anlayışını eleştirir
Türkçe akademik referans:, Niyazi Berkes, Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler (1975). |
---
⚠️ YAYGIN YANILGILAR
1. "Machiavelli bireysel ahlaksızlığı savundu" yanılgısı:
O, devletin bekası için araçların meşruluğundan bahseder; bireysel suçları değil.
2. "İslam'da 'amaç, araçları meşru kılar' anlayışı var" iddiası:
İslam hukukunda "el-ğâye lâ tübarriru'l-vasîle" (Amaç, aracı meşru kılmaz) prensibi geçerlidir.
---
🌍 SÖZÜN MODERN KULLANIMI
- Siyaset: "Düzenin devamı için her yol mubahtır" şeklinde otoriter rejimlerce savunuldu.
- İş dünyası: "Hedefe ulaşmak için her şey serbest" anlayışı, etik dışı pratiklere zemin hazırladı.
- Türkiye'de: 1960-80 dönemi siyasi söylemlerinde "devrim için her yol meşrudur" varyantı kullanıldı.
---
Sonuç:
Sözün fikir babası Machiavelli'dir, ancak onun formülasyonu daha nüanslıdır. Türkçedeki keskin ifade, 20. yüzyıl siyasi söylemlerinde popülerleşmiştir. Tarihsel bağlamı anlamadan "her şeyi mubah gören" bir ahlak çöküşü olarak yorumlamak hatalı olabilir.
Oraj POYRAZ(0raj.p0yraz@neomailbox.net)
L2fSIJNoA0xfSNxA
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder