| Bilmem Avatar filmini seyretmiş miydiniz? Orada aslında Şamanizmin iyi bir izahı da vardı. Onların bir daha doğabilmeleri için onların ruhunu korumak gerekiyor. Suyun, rüzgarın, dağın, etrafınızdaki her şeyin ruhunun olduğunu bir düşünün. Onlara saygı göstermezseniz, bir daha dünyaya gelemiyorlar, yok oluyorlar. Hayır, yanlış anlamayın, Şamanist falan olalım demiyorum. Ben deistim. Deist olalım diyorum. Ama Şamanizm'deki evrene saygı kavramı ilginç, özenilesi birşey. Kızılderi filimlerinde de aynısını görürsünüz. Yıkanırken suyu kirletmemeye dahi dikkat etmek, çevre felaketlerinin henüz bilinmediği bir zaman için hayli ilginç. Saygılar Oraj POYRAZ -------------- |
Turk Mitolojisinde Ruhlar
1-Doganin Sahibi Olan Ruhlar
Altay halklari belirli bir yerin ya da birseyin hakimi olarak tasarladiklari ruhlara sahip anlaminda e derler. Yakutlarda buna icci, Volga bolgesindeki Turklerde oye, Buryatlarda ecen, Tunguzlarda ise amaka anlamdasdir.
Od Ana- Ates Annesi
Turk-Mogol halklari, eskiden beri baska halklarca da kutsal sayilan atese buyuk bir saygi gostermis ve onda bir ruh bulunduguna inanmislardir. Altaylilar bu ruha ot ezi ates sahibi , Yakutlar, ayni anlamda olmak uzere, ot iccite derler. Atesin gokten geldigi, Turk-Mogol halklarinda pek yaygin bir dusuncedir. Turklerin eskiden beri ateste temizleyici bir guc gordukleri, tarihi belgelerle sabittir. Bu arada atesin insani kotuluklerden, kotu ruhlardan ve dolayisiyla hastaliklardan koruyan bir ozelligi oldugu inanci, cesitli nedenlerle yapilan torenlerden de anlasilmaktadir. Turklerde eskiden ates, gelecekten haber veren bir unsur olarak da kullanilmistir. Turk-Mogol halklari atesi insan biciminde, canli bir varlik olarak dusunur ve ona karsi saygida kusur etmemeye calisirlar. Altay ve Sibirya halklarinda atese kurban da sunulur. Yeni evlenenlerin atese torenle yag dokmesi, yemek yerken, icki icerken ates ruhuna da bir pay ayrilmasi âdettir. Soyotlar ile Altay Turkleri, ates ruhuna kurban olmak uzere, koyun, Buryatlar ise, kisrak keser. Baska ruh ya da tanrilara sunulan kurbanlarin da bazan atese atildigi gorulur. Nitekim Beltirler, Gok-tanriya kurban olarak kesilen hayvanin kemikleri ile derisini atese atip yakarlar. Mogollarla, Altay halklari ates ruhunu disi olarak dusunurler. Teleutlerde bir ot ene ates ana dan sozedilir. Buryatlar ile Cuvaslarda da ates ana ile ates baba yanyana gecer. Buryatlarda gali eceni ates ruhu simgeleyen bebekler, ocagin yaninda bulunan bir cekmecede saklanir.
Volga Turklerinin bir oy oyesi ev sahibi vardir. Insan seklinde dusunulen bu ruh, evi korur, ev halkinin iyiligine calisir. Ama, herhangi bir sekilde kusturulurse, eve hastalik da getirebilir. Onun icin bu ruha, yilda hic olmazsa bir kez bulamac sunulur ya da sonbaharda bir kurban kesilir. Volga Turklerinde bir de abzar oyesi denilen ahir ruhu gecer. O bolgede bu ruhun adina siyah bir kuzu kesmek âdettir. Yakutlar ev ruhuna cie iccite derler. Onlarda ayrica balagan iccite cadir sahibi diye bir ruhtan soz edilir. Sibirya halklarinda ev ruhunu simgeleyen bebeklere de rastlanir. Soyotlar yemek yedikleri zaman, kumas, deri ya da tahtadan yapilmis olan ev sahibi ne de bir pay ayirmayi unutmazlar.
Acuri (Orman Ruhu)
Turk-Mogol halklarina gore, bir de orman ruhu vardir. Kazan bolgesinde ona urman oyesi, Tunguzlar ure amaka, Buryatlaroin ecen derler. Ormanlarla kapli daglik bolgelerde yasayan Karagaslarda dag ezi dag sahibi adinda bir tanri da vardir. Yakutlarda buna tia iccite (tia=tayga ormansiz dag ) denir. Bunlar ayni ruha bayanay ya da barallakadini da verirler. Onlara gore, bayanay avcilarin koruyucu ruhu sayilir. Dag ruhunun ormanda yasayan hayvanlara sahip olduguna inanildigindan, onun adina atese cay ya da yag dokmek âdettir. Orman ruhuna kurban olarak, ayrica bez parcalari, kurkler de sunulur.
Samanistlere gore, gecilmesi zor yollarda hukum suren, tehlikeli dag gecitlerini tutan baska ruhlar da vardir. Yakutlar bunlara sol iccite yol sahibi ya da attuk iccite gecit sahibi derler.
Sibirya da dag baslarinda ve genellikle gecilmesi zor yerlerde oba, obo denilen tas yiginlarina rastlanir. Denildigine gore bunlar yolcularin bir kazaya ugramamak icin attiklari taslardan olusmustur. Radloff Altaylilarin bir dagi asarken ya da bir irmagi gecerken o yerin ruhu icin yigina tas attiklarini ya da kutsal sayilan bir agaca bez parcasi ya da iplik bagladiklarini yazar. Kimi arastirmacilar, yigina atilan tasi, o yerin ruhuna sunulan bir kurban olarak degerlendirirler. Bazilarina gore de bu, sihir icin yapilan bir âdetten baska birsey degildir. Harva ise, bunun, serbest kalinca zararli olabilen ruhu, belirli bir yere baglamak amaciyla yapilmis olabilecegini one surer.
Ayrica su sahibi denilen ruhlar da vardir. Yakutlar ilkbaharda balik avina baslarken u iccite su ruhu ye henuz buzagilamamis bir inek kurban eder, ayrica balik ve icki sunarlar. Yakutlarin su ruhuna verdikleri diger bir ad ukulan toyon dur. Karagaslar sug ezi dedikleri su ruhuna saygi gosterir ve bol balik avliyabilmek icin onun adina kiyidaki bir kayin agacina renkli bezler baglar ve ayrica atese cay, yag, sut dokerek kurban sunarlar. Buryatlar su ruhuna uhun ecen derler.
2- Yeralti Ruhlari
ERLIK HAN
Samanistlere gore, karanlik alemi olan yeraltinda genellikle korkunc ve kotu ruhlar yasar. Altaylilar bunlara kara toz kotu ruh , kara neme kotu nesne ya da genellikle tumengi toz adini verirler. Yeraltinda yasadiklarina inanilan ve birtakim korkunc sekillerde dusunulen ayna, ada, aza yor, uzut, yek ve benzeri gibi ruhlar da vardir. Kotu ruhlarin basinda, yeralti dunyasinin hakimi sayilan Erlik Kan gelir. Uygur metinlerinde Erklig Kan guclu han diye gecen Erlik, Budistlerde yeralti hukumdari olan Yama ya esittir. Minusinsk bolgesindeki Turklerin Irle Kan ya da Il Kan i, Buryatlarin Erlen Kan i da Erlik Kan dan baska bir sey degildir. Yakutlarda yeraltinin hakimi olarak anilan Arsan Duolay in Erlik i simgeledigi soylenir. Priklonskiy e gore, Yakutlarda yeralti hukumdari olarak gecen Buhar Dodar, bir boganin sirtinda dusunulur. Kara-Kirgizlarda kotu ruhlarin hakimi olan Arman ise, Farsca Ahriman dan gelmektedir.
Altaylilara gore Erlik, yeraltinin en alt katinda kara camur ya da baska bir soylenceye gore, kara demirden yapilmis bir sarayda, kara bir taht ustunde oturur. Saman dualarinda Erlik in korkunc bir varlik olarak betimlendigini goruyoruz. Ayrica yeraltindaki bir irmakla onun kiyilarinda yasayan korkunc canavarlardan da soz edilir. Altaylilar en buyuk felaketleri, kizamik, kizil, tifo gibi hastaliklari, hayvan kirginini ondan bilirler. Altaylilarca Erlik kendisine kurban sunulmasini saglamak icin bu gibi isleri yapar. Erlik Saman dualarinda Kayra Kan kesici han diye anilir. Zira, denildigine gore, altaylilarda iplik gibi dusunulen ruhu onun kestigine inanilir. Erlik insanin canini alip yeraltina goturur; orada sorguya cektikten sonra kendi emrinde kullanir. Erlik e giden yolda pudak denilen engeller vardir. Saman bu engelleri, ancak buyuk bir caba harcayarak asar. Erlik i simgeleyen put ya da resimler yapilmaz.
1. Erlik in 7 veya, baska bir soylenceye gore 9 oglu vardir: tas bilekli Bay Bahadir, Karas, bakir bilekli Kerey Kan, Ucar Kan, Yabas Kan, Komur Kan, Sedey Kan. Erlik in ogullari
KARA-HAN (KAYRA-HAN)
yeraltindaki butun kotu ruhlari yonetirler. Denildigine gore bunlar, yeraltina inen Samana yol gosterir, babalari ile Saman arasinda araci rolu oynarlar. Bunlar koruyucu ruh olarak da saygi gorurler. Altay halklarinda Erlik ile ogullarina zayif ve hatta hasta hayvanlar kurban edilir. Koyun kuzeyinde, dikenli calilik bir yerde hazirlanan kurban yerine tayilga denir. Erlik e hicbir zaman at kurban edilmez. Ona ve ogullarinin adina cogunlukla kara boga ya da inek kesilir. Erlik in ogullarindan Karsit i simgeleyen, kara caputtan yapilmis 9 seritli bir bebek, cadirin icinde, kapinin sol tarafinda bulunur.
2. Altay Samanlarinin aktardigina gore, Erlik in 8 ya da 9 kizi vardir. Bunlarin belirli bir gorevi yoktur. Oyun oynar, dans eder ve yeraltina inen Samani kandirip, babalarina getirilen kurbani kapmaya calisirlar. Dualarda kara yuzlu, kara sacli ve sehvetli varliklar olarak betimlenirler.
3. Yeraltinda yasayan ve aslinda olum ya da olu ruhlari olan diger varliklara gelince, bunlar cesitli adlarla anilirlar. Lebedlerde aza denilen kotu ruhun baskisi altinda bulunan bir kimseyi kurtarmak icin, Saman tarafindan kara renkli bir hayvan kesilir. Teleutlere gore uzut, olunun, kirki cikincaya kadar mezarlikta yasayan ve ara sira eve girmek isteyen ruhudur. Onu Samandan baska kimse goremez. Gerek aza, gerekse uzutun kasirgada bulunduguna inanilir. Ayni zamanda hastalik yaratan bu ruhlari, Saman ozel bir ayin yaparak uzaklastirmaya calisir. Altay Turkleri ile Telengitlerde gecen kormozler de olu ruhlari olup insanin ruhunu kapmak suretiyle hastaliga neden olabilirler. Altay Turklerindeki bu ruhlara, Yakutlarin Abasi ve Yor dedikleri ruhlar esittir. Bunlardan Yorun menerik denilen ruh hastaligini yarattigi soylenir. Kotu ruhu ancak Saman uzaklastirabilir.
3- Dogum ve Olum Ruhlari
UMAY ANA
Altay Turklerine gore, insanin ruhu (kut), dogmadan once gokte bulunur. Teleutler, cocuga ruh veren Enem Yayuci nin gogun dorduncu katinda yasadigini soylerler. Denildigine gore, cocugun ruhu, kirmizi bir kurt biciminde annenin bedenine girer. Dogum tanricasi cocugun ne kadar yasayacagini da saptar. Onlarca ucuncu kat gokte bulunan ve hayvanlara can veren Ermen Kan adinda baska bir tanrisal varlik daha vardir.
Radloff Altaylilarin dogumla ilgili inanislari hakkinda oldukca genis bilgi verir. Altaylilara gore Ulgen, cocugun dogmasi icin, oglu Yayik a emir verir. Bu da gogun besinci katinda bulunan ve disi olarak dusunulen Yayuci ya yaratici babasinin emrini aktarir. Nihayet Yayuci da gokteki sut ak kol sut aki gol den cani alarak cocugu dogurtur ve yasami boyunca ona yardim eder. Yakutlara gore, cocugun ruhu bir kus seklinde gokten gelir. Onlar, gokte oturan ve Ayisit Hoton denilen bir dogum tanricasindan da sozederler. Yakutlarin inanisina gore, dogumundan 3 gun sonra cocuk, Eyehsit denilen baska bir koruyucu ruhun korumasinda buyur.
Orhon yazitlarinda anlatilan Umay da cocuklari koruyan disi bir ruhtur. Divan lugat al-Turk te gectigine gore, Umay i hosnut edenler, cok cocuk dogurur.
Teleut kadinlari dogum sirasinda kendi koruyucu ruhlarinin yardimina guvenirler. Onlarin emegenderya da enekeler diye andigi bu ruhlar, olmus buyukana ve buyukbabalarin ruhlarindan ibarettir. Bunlari simgeleyen bebeklere sut ve undan yapilmis bir bulamac sunulur. Eskiden bu ruhlara koyun da kurban edilmistir. Cocugun dunyaya gelmesi, Sibirya halklarinda ozel senlikler yapilarak kutlanir.
Saadettin BULUC
CUKUROVA UNIVERSITESI TURKOLOJI ARASTIRMALARI MERKEZI
- See more at: http://www.yenidenergenekon.com/692-turk-mitolojisinde-ruhlar/#sthash.3vO1Fdu1.xOa4NI6f.dpuf
a45UyF587661-201307301451-10
Ataya saygi durusunda sap gibi ayakta durmaya gerek yok.
(12.5.1994 Hurriyet)
Recep Tayyip Erdogan.
(1994 - 2006) Belediye Baskanligi Doneminde...
| Kurmus oldugum gruba uye olun Moderasyonsuz, sansursuz ve ozgur bir gruptur: Ozgur_Gundem-subscribe@yahoogroups.com | Ayrilmak isterseniz de : Ozgur_Gundem-unsubscribe@yahoogroups.com | Grup Sayfamız : http://groups.yahoo.com/group/Ozgur_Gundem/ | Arzu ederseniz bloguma da goz atabilirsiniz. http://orajpoyraz.blogspot.com/ |
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder