TUNAY ŞENDAL*: MONTREUx (MONTRÖ) BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ ÖNEMİ NEDİR?

-*1987 Adana doğumlu olan Tunay Şendal, çeşitli eğitim kurumlarında üst düzey yöneticilik yaparken eğitimine de Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Türkiye Cumhuriyeti Ana Bilim Dalı Doktora programında devam etmektedir. Bugüne kadar çeşitli uluslararası dergi ve yayınlarda makaleleri ve kitap bölümleri yayınlanan Şendal'ın "İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Sultan II. Abdülhamit'e Karşı Muhalefette Azınlıklarla Olan İlişkileri: "İttihat Terakki, Rumlar, Ermeniler ve Yahudiler" başlıklı makale çalışması uluslararası akademik bir ağ olan SSRN(Social Science Research Network) platformunda 2020 yılı Ağustos ayı içerisinde en fazla indirilen Türkiye'de 1. Dünya'daki 2. Makale çalışması olurken 2020 yılı boyunca SSRN'de Dünyada en fazla indirilen ilk 10 makale listesine girmiştir. Çeşitli haber ve blog sitelerinde tarih ve güncel siyaset konularını da kaleme alarak değerlendiren Şendal, evli ve bir kız çocuğu babasıdır.

Şubat 27, 2022

Rusya'nın Ukrayna'ya karşı başlattığı saldırı ile Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi yeniden gündem geldi. Araştırmacı Tunay Şendal Möntrö'nün önemini yazı.

Türkiye'de bulunan Boğazlar, gerek jeopolitik önemiyle gerekse iktisadi açıdan tarih boyunca pek çok devletin çıkarına hizmet edebilecek bir öneme sahip olmuştur. 1809 yılına kadar Osmanlı Devleti'nin tek taraflı tasarrufuna tabi olan Boğazların yönetim yetkisi üzerinde, Osmanlı Devleti'nin güç kaybetmeye başlamasıyla diğer devletlerin de etkisi giderek artmaya başlamıştır. Boğazlar üzerindeki Osmanlı hâkimiyeti, Mondros Ateşkesi ile İtilaf devletlerince kurulan bir "komisyon" tarafından pasifize edilirken Lozan Barış Antlaşması'nda elde edilemeyen mutlak egemenlik hakkı, ancak Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi ile sağlanmıştır.

Yakın zamandaki Kanal İstanbul tartışmalarında adından söz ettiren ve Rusya-Ukrayna krizinin patlak vermesiyle birlikte yeniden gündem olan 20 Temmuz 1936 tarihli Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin Boğazlar üzerindeki egemenlik hakkının kayıtsız şartsız teminatı olan ve aynı zamanda Karadeniz'deki bölgesel güvenliğin teminini sağlayan uluslararası bir sözleşme mahiyetindedir. Boğazların mevcut statüsünü belirleyen Montreux(Montrö) Boğazlar Sözleşmesi'ndeki taraflar; Türkiye, Fransa, Romanya, Bulgaristan, Sovyetler Birliği, Japonya (8 Eylül 1951 tarihinde taraf devlet sıfatından doğabilecek tüm hak ve çıkarlarından feragat etmiştir.), Yugoslavya, İngiltere ve Avustralya(İngiliz Commonwealth'ine yani İngiliz Milletler Topluluğu'na dâhil olarak)'dır. Ayrıca Sözleşmedeki Konvansiyona taraf olan pek çok devlet, sonrasında yıkılmış ya da bölünmüştür.

Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ardından barış amaçlı yapılan ilk resmi sözleşme olan Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi ile Türkiye, Boğazlar üzerinde tam egemenlik tesis ederken Karadeniz'e kıyısı bulunan komşu devletlerin de bölge güvenliği, sözleşme ile garanti altına alınmıştır. Zira Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi, Boğazlar üzerindeki trafikte, savaş ve ticaret gemileri ayrımını belirgin bir şekilde ortaya koymuştur. Savaş gemileri; tonaj, sayı ve sınıf bakımından sınırlandırılırken ülkelerin Karadeniz'e kıyısı olup olmadığı durumu ölçek alınmıştır. Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi'ne göre Türkiye'nin bazı durumlarda, Boğazlardan savaş gemilerinin geçişine engel olabilecek hakkı da bulunmaktadır. Sözleşmenin 19. Maddesi gereği; Türkiye'nin tarafsız olduğu durumlar için Boğazlar, savaşan güçlere ait savaş gemilerine kapalıdır. Keza sözleşme, her tür savaş gemisine geçiş hakkı tanımadığı gibi bu haktan faydalanacak olan savaş gemilerinin geçiş haklarını bazı şart ve sınırlamalar çerçevesine almıştır. Sözleşmenin 10. Maddesi uyarınca; hafif su üstü gemileri, küçük savaş gemileri ve yardımcı gemiler ancak "barış zamanı" boğazlardan geçebilmektedir. Bunların yanında uçak gemileri ve bazı durumlarda denizaltıların da Boğazlardan geçişi Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi'ne göre yasaklanmıştır.

Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi'nin öngördüğü düzen; Boğazlardan "zararsız geçiş" sistemini tasarruf etmekte ve bu düzenin dışında bir statüyü kabul etmemektedir. Sözleşmede öngörülen "zararsız geçiş rejimi" statüsü, "Bütün Gemilere Uygulanacak Kurallar" başlıklı bölümün 17. maddesinde "Denize kıyısı olsun olmasın bütün devlet gemilerinin, bu sözleşmenin hükümlerine tabi bir şekilde, karasularından zararsız geçiş hakkına sahip oldukları" ifadesiyle açıklanırken 18. Maddede ise geçişin tanımı; iç sulara girilmeden ya da iç sular dışında kalan bir liman tesisine uğramadan; iç sulara girme ya da iç sulardan çıkma ve bu gibi bir liman tesisine uğrama amacıyla karasularından seyrüsefer etmek şeklinde yapılmıştır. Boğazlarda transit geçiş rejiminden ziyade "zararsız geçiş rejimi" tesis eden Montreux(Montrö) Boğazlar Sözleşmesi, geçişin olacağı boğaza kıyısı bulunan devletin, geçiş zararsızlığından faydalanmasını garanti eden ve o ülkenin egemenlik haklarının zedelenmemesi adına birtakım düzenlemeler yapan hakları da tanımaktadır.

Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye'ye, uluslararası sahada mühim ve yeniden kazanılması oldukça zor görülen ciddi avantajlar sağlayan ve önemli hükümler içeren bir sözleşme olduğu yorumu yapılabilmektedir.

Bu doğrultuda Türkiye, Boğazlar Bölgesi'ndeki trafik düzeninin sağlanması adına bazı tüzükler düzenlemiştir. Hâlihazırda yürürlükte olan "Türk Boğazları Deniz Trafik Düzeni Tüzüğü"nün uluslararası hukuk açısından meşruluğunun tartışılması ise gereksizdir zira Viyana Antlaşmalar Hukuku Sözleşmesi uyarınca; antlaşmaların bütün bir değerlendirmeyle ele alınarak amacına göre ve iyi niyet ile yorumlanması esastır. Her uluslararası antlaşma ve sözleşmede olduğu gibi Montreux(Montrö) Boğazlar Sözleşmesi de ruhunu ve menşeini, Devletler Hukuku ve bu hukukun bir parçası olan Deniz Hukuku'ndan almıştır. Montreux(Montrö) Boğazlar Sözleşmesi, bir bütün olarak değerlendirildiğinde; Türkiye'ye, uluslararası sahada mühim ve yeniden kazanılması oldukça zor görülen ciddi avantajlar sağlayan ve önemli hükümler içeren bir sözleşme olduğu yorumu yapılabilmektedir.

Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi 20 yıllık bir sözleşmedir. Sözleşmenin yürürlük açısından bir süre sınırlaması var olmasına karşın ulaşım hürriyeti ilkesinin sonsuz bir süreye bağlanmış olması dikkat çekicidir.

Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi esasında İkinci Dünya Savaşı ortamı ve savaş gemileri temel alınarak hazırlamış bir sözleşmedir ve sözleşmede, savaş gemilerinin dışında kalan diğer türdeki gemi çeşitleri genel ticaret gemisi niteliğinde değerlendirilmiştir. Ticaret gemileri barış zamanında sağlık bildirimi, kısmi vergi ve harç alımlarıyla bir savaş tehlikesi tehdidinde kılavuzluğun ücretsiz ve zorunlu olması haricinde başka hiçbir sınırlama olmadan Boğazları kullanabilmektedir. Bir savaş durumunda, Türkiye savaşan taraflardan biri ise; Türkiye ile savaş durumunda olan bir devlete ait ticaret gemilerinin Boğazlardan geçişi yasaktır. Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi'nde boğaz devleti şeklinde yer alan Türkiye'nin yetkileri esas, yetki kısıtlamaları ise istisnai bir nitelik taşımaktadır. Sözleşmenin yürürlük süresiyle sona erdirilme usulü de metnin içinde yer alırken sözleşmenin sona erdiği takdirde taraflarca yeni bir antlaşma yapmak adına konferans tertip etme iradesi de mevcuttur.

Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi 20 yıllık bir sözleşmedir. Sözleşmenin yürürlük açısından bir süre sınırlaması var olmasına karşın ulaşım hürriyeti ilkesinin sonsuz bir süreye bağlanmış olması dikkat çekicidir. Nihayetinde öngörülen 20 yıllık süre sona ermiş ancak sözleşmenin hükmü süre olmadan kayıtsız ve şartsız uzamıştır. Ancak buradaki dikkatlerin çekilmesi gereken önemli husus ya da "tehlike" taraflardan herhangi birinin yapacağı bir ön-bildirim ve bildirimin üzerinden iki yıl geçmesiyle sözleşmenin tek taraflı olarak fesih ettirilmesi durumudur. Montreux (Montrö), Karadeniz'e kıyısı bulunan devletlerle beraber Boğazları kullanan devletler adına hak ve sorumluluklar getiren, hukuki olduğu kadar aynı zamanda siyasi bir belge olarak da özellikle bugünkü Rusya-Ukrayna krizinde dahi hâlihazırdaki önemini korumaktadır.

https://www.politikyol.com/montreux-montro-bogazlar-sozlesmesi-onemi-nedir/

--

- - - - - - - - - - - - - - - -

Ahlak, size ne söylenirse söylensin doğru olanı;
din, doğru ne olursa olsun, size söyleneni yapmaktır.

~Anonim~

- - - - - - - - - - - - - - - -

CIRKIN
. . . . . .
Cirkin, yavrum, dudaklarindaki kizillik,
Kansiz dogaya karsi.
Uyurken memleket ve evren uzaktan,
Uyurken bir hucre, hucreler icinde,
Eksi.
Cirkin, bu satislar,
Yuzde yirmi, yuzde otuz.
Gecer anlarin tadi icerden ;
Anilar ve sevgiler, carsilar ustunde, ucar.
Yeniden var oluruz.
Surunur ovalar yasli ve bosuna,
Cirkin simdi, yukselmis guzellik.
Ve kacar yasamanin olculerinde; yeni, uzun;
Bir avucluk, butun dokunduklarimiz,
Bir ellik.
Okulumuz, bahcelere, hesaplara donmus,
Cirkin.
Sonsuz ormanligi rahatligin, yuce uzamisligi erdemliligin,
Daglarda ve sokaklarda.
Tedirgin.
Yalanla, gerceklerin sirrina varmis,
Oyunla karismis, olmuslerin akillarina;
Cirkin, mahkemelerde bir avukat.
Gelir bilinmeyen yonlerin namussuz hoslugu,
Korlerden ve topallardan daha sakat.
Cirkindir, uzayan erkek vakitlere gore,
Gece yarisi.
Agriyan kemiklerle, uzakliklara gizlenmis,
Acimakla degil, korkuncluguyla buyuk,
Yildizlar yildizlar ve yukarisi.
Cirkin degil midir, dolarken nesillerin hayirsizligina,
Yavas yavas.
Ninelerin carpilmis yuzunde,
Kabul edilmemis duasinda gelinlerin,
Tarihlerden bir savas\?
Bir ekmek kavgasi duyulur ta boceklerden,
Uluyan agaclar, susan makineler sesi.
Igrenc hendeseleri govdenin, burunur duslere;
Gezegenler arasindaki uygarliga karsi,
Cirkin, doymuslarin ve doymamislarin nefesi.

~Fazil Husnu DAGLARCA~

- - - - - - - - - - - - - - - -

Kimse, gormek istemeyenler kadar kor degildir.

~JONATHAN SWIFT~

- - - - - - - - - - - - - - - -

"Hayal kırıklıklarıyla değil, sunduğu olasılıklarıyla hayatı ölçen ruh yüceliğini elde etmek için uğraşın."

~W. E. B. Du Bois~

- - - - - - - - - - - - - - - -

OMRUMDE SUKUT
. . . . . .
Cingiraksiz, rehbersiz deve kervani nasil
Ipekli mallarini kimseye gostermeden
Sonu gelmez kumlara uzanirsa muttasil
Omrum oyle esrarli gececek ses vermeden
Ve boylece bu omur, bu omur her dakika
Bir buz parcasi gibi kendinden eriyecek
Semada yildizlardan, yerde kurtlardan baska
Yasayip oldugumu kimseler bilmeyecek

~Cahit Sitki TARANCI~

- - - - - - - - - - - - - - - -

Murdar bir halden, muhtesem bir maziye kanatlanmak gericilik ise, her namuslu insan gericidir.

~CEMIL MERIC
Gericiliğe övgüdür


- - - - - - - - - - - - - - - -

Sanat ve Halk

I
Kıvançtır sanat, sevinç kaynağıdır,
Fırtınada alev alev tutuşur,
Işığı, aydınlatır mavi göğü,
Sanat görkemidir tüm insanlığın
Gözlerindeki kıvılcımdır halkın,
Tanrının alnındaki yıldız gibi.

Bir şarkıdır sanat, eşsiz bir ezgi
Kırar prangaları, zincirleri,
O tatlı diliyle ele geçirir,
Onundur Tibet, onundur Ren nehri.
Sanat özgür kılar köle halkları,
Özgür halkları ise devleştirir.

II
Ey güzel ülkem,yenilmez Fransa
Şarkını söyle ve gökyüzüne bak

Güzel halkım şarkını sabaha söyle
Bilirsin ışıldar işleyen demir,
Aldırma geçmekte olan yüzyıla,
Aşkın şarkısını söyle yüksek sesle,
Ve özgürlüğün şarkısını haykır
Dinleyin zorbalar, şarkı söylüyor halk
Aslanın kükreyişini dinleyin

~Victor Hugo~

- - - - - - - - - - - - - - - -

Ömer Hayyam Bütün Dörtlükler [ 260. - 389 ]

Zaman başımıza bir çorap örmeden,
Gelin dostlar, içelim içebilirken.
O ecel çavuşu dikildi mi tepene
Bir yudum su iç bakalım, içebilirsen.

- - - - - - - - - - - - - - - -

Yıl 1973, eşimle birlikte arabayla Varşovada bir toplantıya gidiyoruz.
Macaristan'dan çıktık Çekoslavakya'ya gireceğiz.
Gümrük memuru pasaportlara baktı ve siz daha öncede buraya gelmiştiniz dedi.
Hayret ettim,çünkü gerçekten 1967 de bu gümrükten değil ama bir başka kapıdan girip
Prag'a gitmiştim.
O zamanlar şimdiki gibi bilgisayarlar yoktu.
Kendisine bunu hatırlatınca,hayır o değil üç yüz sene evvel gelmiştiniz demesin mi.
Ben de o zaman gelenler arasında ben yoktum demek zorunda kaldım.

~Prof. Dr. Zeki Tüfekçioğlu'nun derlemelerinden...~


- - - - - - - - - - - - -
a45UyF587661
- - - - - - - - - - - - -

Grup eposta komutlari ve adresleri	:
Gruba mesaj gondermek icin	:	ozgur-gundem@googlegroups.com
Gruba uye olmak icin	:	ozgur-gundem+subscribe@googlegroups.com
Grup kurucusuna yazmak icin	:	0raj.p0yraz@neomailbox.net  /  oraj.poyraz@openmail.cc
Grup Sayfamiz	:	https://groups.google.com/g/ozgur-gundem/
Arzu ederseniz bloguma da goz atabilirsiniz	:	http://orajpoyraz.blogspot.com/
Özgürlük adam, henüz yeni kurdum. Siyasi iktidarın sürekli yasakladığı, polisiye önlemler ile gizlemeye çalıştığı şeyleri burada biriktireceğim. Videolar, resimler, makaleler falan.	:	http://insulaelibertatis.com/