Fwd: Tavşan Yılınız Kutlu Olsun

-------- Original Message --------
From:     Ali Serdar Bolat <serdarbolat@superonline.com>

12 hayvanlı Türk takvimine göre Tavşan yılına girdik

(3 Şubat 2011 günü başlayan olan Tavşan yılı 22 Ocak 2012 tarihinde sona erecektir)

 

Amerika’dan ve Avrupa’dan değil,

Ankara’dan yönetilen

başı dik bir Türkiye kurma kararlılığı ile

Tavşan yılınızı kutlarım

 

 
* Sene sul yaçepe salamlatap! (Çuvaş)
* Ehigini şanga cılınan eğerdeliibin! (Saha / Yakut)
* Naa çıl çakşı polzun! (Şor)

* Slerdi cangı cılla utkup turum! (Altay) 
* Caa çıl-bile bayır çedirip or men! (Tuva)

* Naa çılnang alğıstapçam şirerni! (Hakas) 
* Sizni yanhı yıl bıla kutleymın! (Karay/Karaim)

* Yeni yılınızı kutlerim! (Gagauz) 

* Yangı yılıgız kutlu bolsun! (Kumuk) 

* Yana yılınız men! (Nogay) 
* Cangngı cılığıznı alğışlayma! (Karaçay-Malkar)
* Hezze yangı yıl menen kotlayım! (Başkırt)
* Yanı ılınız kaırlı (mubarek) olsun! (Kırım Tatar)

* Sezne yanga yıl belen tebrik item! (Tatar)

* Canga cılıngız kuttı bolsın! (Karakalpak)

* Yengi yılıngızğa mübarek bolsun! (Yeni Uygur)

* Teze yılınızı gutlayaarın! (Türkmen) 
* Yengi yılıngız mübarek bolsun! (Özbek)

* Cangı cılıngız kuttu bolsun! (Kırgız) 
* Canga cılıngız kuttı bolsın! veya Cana cılınız ben! (Kazak)

* Yeni iliniz mübarek olsun! (Azerbaycan) 
* Yeni yılınız kutlu olsun! (Türkiye)

 

 

12 Hayvanlı Türk Takvimi

Bu takvimi Türkler ve Çinliler kullanmışlardır.

Çinliler ve Kazak Türkleri günümüzde de bu takvimi kullanmaya devam etmektedirler.

Bu takvimi önce Türklerin mi yoksa Çinlilerin mi geliştirdiği konusu tartışmalıdır.

 

Bu takvim 12 yılın 5 katı olan 60 yıllık devreleri ile Gök Türkler’de, Uygur Türkleri’nde, Tuna-Bulgar Türkleri’nde, İtil Bulgar Türkleri’nde ve daha önceleri de büyük ihtimalle Hun Türkleri’nde kullanılmış olup, Türkler arasında çok yaygın bir sistem olmuştur.

 

Gök Türk yazıtları, Uygur kitap ve hukuk belgeleri, Tuna Bulgarları’nın yazıtları, Bulgar Hakanları Listesi bu takvimle tarihlendirilmiştir.

Hatta, Manas Destanı’ndaki bazı olaylar bile On İki Hayvanlı Türk Takvimi ile tarihlendirilmiştir.

 

Takvimin yıl simgeleri hayvanlardan oluştuğuna göre, kaynağın hayvancılıkla geçinen kavimlerde, yani Kazak bozkır topluluklarında aranması son derece doğal olacaktır.

Bu on ikili sisteme "Tarih-i Türki", "Tarih-i Türkistan", "Tarih-i Hıta" ve "Uygur" veya "Sal-i Türkan" (Türk yılı) adları verilmektedir. (Hıta = Çin demektir)

Bu takvimde,

Dünya’nın ömrü 3.600.000 yıldır.
Bu süre 360 ven'dir.
1 ven 10.000 yıldır. 12 yıl 1 devirdir.

1 yıl 12 aydır.
1 ay 4 hafta ve 30 gündür.

 

Bu eski Türk takvimi, her biri bir hayvan adı ile anılan “ 12 yıllık” devre esasına dayanıyordu.

Devre tamamlandıktan sonra, yeniden on ikili devre başlamaktadır.

 

Yıllara adlarını veren hayvanlar sırasıyla şunlardır:

Sıçgan – (Fare)
Ud – (Sığır)
Bars – (Pars)
Tavışgan - (Tavşan)
Lu (Uluv) - (Ejderha)
Ilan - (Yılan)
Yunt – (At)
Koy - (Koyun)
Biçin (Meşin) – (Maymun)

Tabuk - (Tavuk)
İt – (Köpek)
Tonguz – (Domuz) (Kazakistan'ın bazı yerlerinde günümüzde bu yıla Kara Geyik Yılı da denmektedir. Belki İslamiyetin etkisiyle)

Bu takvimde güneş yılı esas alınmış ve 12 devreye ayrılmıştır.

 

Yılbaşı Fare'den ve Nevruz ayının (Mart ayının) 22'sinden itibaren başlar. Her 12 yılda bir başa döner.

Buna göre 1991 yılının Mart ayında başlayan Koyun yılı 2003 yılının Mart ayında tekrar başlar.

 

Aylar

+++++
Bir yılda 12 ay vardı. Adları:

Birinçay, ikinçay, üçünçay, dördünçay, beşinçay, altınçay, yedinçay, sekizinçay, dokuzunçay, onunçay, onbirinçay ve onikinçay

 

Mevsimler

+++++++++
Oğlak ay: İlkbahar
Uluğ Oğlak ay: Yaz
Uluğ ay: Sonbahar
Ay: Kış

Günler

++++++

Türk Takvimi’nde bir gün 12 bölüme ayrılır, her bölüme ‘Çağ’ adı verilirdi.

Bir çağ iki saat, dolayısıyla bir gün de 24 saat idi.

Herbir çağ ise sekiz ‘Keh’ten ibaretti.

Yılbaşı olarak gece-gündüz eşitliğinin yaşandığı 21 Mart, Nevruz günü alınırdı.

Türklerde gün isimlerinin yabancı kökenli olmasının sebebi bazı tarihçilere göre; göçebelik sebebiyle Türklerde gün kavramının gelişmemesidir.

 

Yıl sayımına Kazaklar 'jil kayıruw" (yıl çevirme) demektedir.

12 yılın oluşturduğu çevrime Kazaklar "müşel" derler.

Bu metot, geçen yılları hesaplamada hem kolay, hem de kullanışlı olan bir hesap sistemidir. Birincisi 13 yıldan, ondan sonrakiler 12 yıldan hesaplanarak insanların yaşı da çok kolay hesaplanabilir.

 

Birinci müşeli (bebeklik çağı müşeli) 13 yaş diye hesaplanır ve ikinci müşel (delikanlılık müşeli) 25 yaş; üçüncü müşel (yiğitlik müşeli) 37 yaş; dördüncü müşel (orta yaş müşeli) 49 yaş; beşinci müşel (yaşlılık müşeli) 61 yaş; altıncı müşel (ihtiyarlık müşeli) 73 yaş; yedinci müsel (kocalık müşeli) 85 yaş ve böyle devam etmektedir. Eskiden ihtiyarlar "altmış birdeyim" demez onun yerine "beşinci müşeli doldurdum" derlermiş.

Yaş sorulduğunda, ilk önce "hangi yıl?" denir, kişinin yüz hatlarına bakıp, yaşı tahmin edilir. Örneğin, orta yaşa basmış kişinin doğduğu yıl "sığır" ise, o kişi dört müşeli 49 yaş diye kabul eder ve gelecek yılı ekleyip "Pars 50, Tavşan 51, siz bu yıl 51'e basmışsınız" denir.

 

Tavşan Yılı Tarihçesi
Tavşan yılını Kazaklar felaket, kıtlık ve zorluk yılı olarak saymaktadır.

Kazaklar 1867-68 yıllarında 'Jalpak Koyan" (Geniş Tavşan) kıtlığı, 1879-80'de "Ülken Koyan" (Büyük Tavşan) kıtlığı, 1891-92'de "Kişi Koyan" (Küçük Tavşan) kıtlığı ve 1915-16'da "Takır Koyan" (Çıplak Tavşan) kıtlığı yaşamışlardır. Bu büyük felaketerde halkın elindeki hayvanların hepsi ölmüş ve halk da büyük sefalete uğramış. Bundan dolap kıtlığın büyüklüğüne göre felaket yıllarına isim verilmiştir.
Kazak tarihindeki "Aktaban şubırındı, Alkaköl Sulamalı" (Çırılçıplak Bozguna Uğrama) adlı ağır göç olayı tavşan (1723) yılında olmuştu.
"Tavşan yılı" yazarların eserlerinde de önemli yer tutar. İlyas Jansugirev bu yıl hakkında şöyle diyor:
"Kış ayında tilki avlayıp kurda vuran,
Bir tane Kazak bulamazsın bozkırda.
Gelip geçti "beyaz tavşan gibi"birçok kışlar
Ağır ayaz getirip halkı zor duruma soktu"

+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++