ÇANAKKALE ISPARTA VE İZMİR'E METROPOLİT YAPILAN YUNAN PAPAZLAR

İzmir'in son metropoliti Yunanistan doğumlu Hrisostomos Hrisostomos adlı bir papazdı. İşgal dönemindeki Türk düşmanlığına dayalı eylemleri nedeniyle Türk Ordusu'nun İzmir'e girmesinden 3 gün sonra 12 Eylül 1922 günü halk tarafından linç edilmişti. Fener Rum Patriği Bartholomeos 94 yıl sonra ve Cumhuriyet tarihinde ilk kez İzmir'e bir metropolit atadı. Karasularını 12 mile çıkarıp Türk adalarını işgal ederek atağa geçen Yunanistan Türkiye'ye Volos (Yunanistan) doğumlu Bartholomeos Samaras adında bir papaz gönderdi. AKP hükümeti bu papazı Türk vatandaşı yaptı Fener Rum Patriği Bartholomeos da İzmir'e metropolit atadı. Samaras'ın metropolitlik törenine Yunanlı Bakan Yardımcıları katıldı. İzmir Rum Ortodoks Kilisesi Başrahibi Kyrillos Sykis; Urla Çeşme ve Karaburun bölgesinden sorumlu Piskopos oldu. Bunların ne anlama geldiğini anlamak için Fener Rum Patrikhanesi'nin tarihine ve yaptıklarına bakmak gerekiyor.

Fatih Kanunnamesi ve Patrikhane

II. Mehmet (Fatih) İstanbul'u aldığında Hıristiyan dünyası Doğu'daki ikinci büyük merkezinin dini açıdan Müslümanlarca yok edileceğine inanıyor buna karşı yeni bir haçlı seferinin hesabını yapıyordu. Ancak Fatih hiç ummadıkları bir tutumla Patrikhane'yi kapatmak bir yana onlara hiçbir zaman görmedikleri özgürlükler ve haklar verdi. Türklerin egemen oldukları yerlerde dini baskı uygulamama genel tutumu yanında Fatih Hıristiyan dünyasının bölünmüşlüğünün sürmesini amaçlamış Patrikhane'yi adeta koruması altına almıştı.

Fatih Kanunnamesi'yle II. Gennadios ekümenik (evrensel) Patrik yapıldı ve vezir ünvanı verilerek devletin önemli işlerinin görüşüldüğü divana alındı. Patrik ve Patrikhane'ye bağlı kişiler vergiden bağışık tutuldu. Patrik Hıristiyan halkın tartışmasız önderi sayıldı Ortodoks topluluğunun yargılama ve cezalandırma işlemlerinde tam yetkili kılındı. Bu haklar Patriğin Bizans dönemindeki haklardan daha ileriydi^.1

Kimi padişahlar Patrikhane'ye tanınan hakları bir miktar kısıtlasa da ayrıcalıklar Cumhuriyet'e dek sürdü. 1856 Islahat Fermanı'yla Patriğin görevi ömür boyu sürecek biçimde uzatıldı^.2

Türk Düşmanlığı

Fener Rum Patrikhanesi kendisine tanınan ayrıcalıklara karşın Fatih'ten günümüze dek Türk düşmanlığını hiçbir dönemde bırakmadı. Kuşaktan kuşağa aktarılan kin ve nefret siyasi ereklerle birleştirilerek genlere işleyen bir kalıt olarak hep canlı tutuldu. Kendini güçsüz gördüğü dönemlerde susarak güçlü gördüğünde ise saldırarak yurt içinde bir tehdit unsuru olarak varlığını sürdürdü. Anadolu'da Türk egemenliğine son vermek isteyen Batı saldırısının her dönemde gönüllü işbirlikçisi oldu.

Fener Rum Patrikhanesi bugün dokunulmazlığı olan bir dükalık gibidir. Uluslararası etki gücü yüksektir. Destekçisi çoktur. Türkiye'de cemaati çok azdır ancak Hıristiyan dünyasında ekümen bir kilise olarak kabul edilmektedir.

Asılan Patrik: III. Parthenios

17. Yüzyılda yaşayan III. Parthenios en gözükara Patriklerden biriydi. Balkanlarda devlet karşıtı çalışmalar yapıyor Ortodoksları ayaklandırmaya çalışıyor Patrikhane'nin olanaklarını bu amaçla kullanıyordu. Padişah IV. Mehmet 1657 yılında idamına karar verdi ve Paşakapı'da idam edildi. Suçu; Eflak Voyvodası Costantin'i ayaklanmaya teşvik etmek ve İstanbul yangınında kargaşa çıkarıp yağma yaptırmaktı^.2

Patrikhane III. Parthenios'un asılmasından sonra uzun bir süre sessiz kaldı. Ancak 18.yüzyılın sonlarına doğru Yunanistan'da gelişmeye başlayan ulusçu devinimlerle ilişki kurdu. Ayaklanmaya hazırlanan örgütlere para ve silah yardımı yanında manevi destek verdi. 1821 yılında ortaya çıkan ve Yunanistan'ın Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrılmasıyla sonuçlanan Mora Ayaklanması'na önemli etkisi oldu. Patrik II. Gregorios Rum çetelere verdiği destek nedeniyle 1821'de Patrikhane'nin orta kapısında idam edildi. O tarihten günümüze dek ortakapı hiç açılmadı. Patrikler ve metropolitler "burada bir sultan ya da bir Türk devlet adamı asılmadan" ana kapının açılmamasına karar vermişlerdi^.3

I. Dünya Savaşı'nda Patrikhane

Patrikhane Birinci Dünya Savaşı boyunca Anadolu ve Rumeli'de onlarca örgüt kurdu. Osmanlı İmparatorluğu'nun savaştan yenik çıkacağını düşünerek olası Yunan işgaline destek olacak yerel yapılar oluşturdu. Pontus Cemiyeti'ne bağlı çeteler Karadeniz bölgesinde Türk köylerini basarak toplu öldürmeler yaptı^.4

Osmanlı Devleti'nin savaştan yenik çıkacağı anlaşılınca 1918'de Patrikhane'nin dış kapısına bağımsızlık anlamına gelen çift kartallı Bizans bayrağı çekildi. Patrikhane bağımsızlık istemini bayrak çekmeyle sınırlamadı ve işgal güçlerinin kendisine verdiği desteğe dayanarak Yunanistan'a bağlanma yönünde kararlar aldı.

Önce Osmanlı uyruğundan olmayan ve Türk düşmanlığıyla tanınan Atina Metropoliti Meletios 8 Aralık 1921'de Patrik ilan edildi. Yasal dayanağı olmayan bu atamayı hükümet kabul etmedi ancak Meletios Patrik olarak çalışmalarını sürdürdü. Patrik vekili Nikola şu açıklamayı yaptı: "Fener Rum Patrikhanesi 6 Mart 1919günü Türk esaretinden kurtulduğunu ve anavatan Yunanistan'a ilhak edildiğini ilan etmiştir. "Bu açıklama Osmanlı hükümetine ve büyük devletlerin elçiliklerine bildirildi^.5

Yunanistan'a bağlanma kararı Metropolitler aracılığıyla Türkiye'nin her yerine ulaştırıldı. İl ve ilçelerde toplantılar ve yeni duruma uygun hazırlıklar yapıldı. İzmir Metropoliti Hrisostomos Kalafatis'in kaleme aldığı ve kiliselerin tümünde okunan ve bölgeye dağıtılan bildiride şunlar söyleniyordu: "İstanbul ve civar Rumları kiliselerde toplanarak anavatan Yunanistan ile birleşme kararını ittifakla kabul etmişlerdir. Anadolu Rumları 25 yüzyıldır kendilerine ait olan bu topraklarda barbar Türklerin yönetimi altında yaşamak istemediklerinden Türkler ve onların yönetimiyle bağlarını koparma kararı almışlardır. Beşyüz yıldır sürekli bir biçimde Türkler tarafından barbarca imha edilmiş sürgünlere yollanmış Rum milleti Dünya Savaşı'nın daha ilk günlerinden itibaren müttefik devletlerin hizmetine girmiş ve bu nedenle de ayrıca zulme uğramıştır. Türkiye Rumları anavatanları Yunanistan'a bağlanmayı ve bu uğurda bütün güçleriyle mücadeleye girişeceğini tüm dünyaya bildirir"^.6

Kurtuluş Savaşı

Fener Rum Patrikhanesi'ne bağlı papazlar Kurtuluş Savaşı'nın başından sonuna dek Yunan Ordusunu destekledi. Batı ve Orta Anadolu ile Doğu Karadeniz bölgelerindeki hemen tüm Rum ayaklanmalarında etkin biçimde yer aldılar. Kiliselerin bodrumuna silah depoluyor çeteler oluşturuyor ve Yunan ordusuna asker topluyorlardı. Aynı işi Doğu Anadolu Bölgesinde Ermeni papazlar yapıyordu. Meletios Yunan Ordusu Başkomutanı Papulas'a gönderdiği telgrafta "Patrikhane'nin ve Anadolu'daki Rum milletinin Yunan Ordusu'nun arkasında" olduğunu söylüyordu^.7

İzmir Metropoliti Hrisostamos kendine bağlı papazları toplayarak 16 Mayıs 1919'da bir bildiri hazırladı. Bir gün önce Yunan Ordusu İzmir'i işgal ederek kırım (katliam) yapmış başta Vahdettin'in buyruğuyla silahlarını bırakan subaylar olmak üzere 300 Türk'ü öldürmüştü. Bunca vahşetin yaşandığı İzmir işgalini kilisede yaptığı ve daha sonra bildiri olarak dağıtılan konuşmasında şöyle kutsuyordu: "Bugün sizleri muhteşem ve ilahi bir törene davet ettik. Bu öyle bir törendir ki milletler uzun yüzyıllar boyunca ancak bir kez gerçekleştirme şansına sahip olabilir. Kardeşler beklenen an gelmiştir. Yüzyıllık arzular yerine gelmektedir. Irkımızın büyük umudu 15 Mayıs günü gerçekleşiyor. Bugünden sonra büyük vatanımız Yunanistan'ın ayrılmaz bir parçası oluyoruz. Yunan tümenleri Küçük Asya sahillerine çıkmaya başlamıştır. Yaşasın Helenizm"^.8

Mustafa Kemal'in Tavrı

Mustafa Kemal dinî görünümlü emperyalist kışkırtmaya ve bu kışkırtmanın araçlarından biri olan Patrikhane'ye karşı önlem almakta gecikmedi. Kuvayı Milliye'nin silahlı gücünü kullanarak Rum çetelerini önce etkisizleştirdi sonra ortadan kaldırdı. Kilise bodrumlarındaki silahlara elkoydu. Papazların Yunan yaymacası (propagandası) yapmasını önledi.

Mustafa Kemal Le Journal muhabiri Paul Herriot'a 25 Aralık 1922 günü Patrikhaneyle ilgili olarak şunları söyledi: "Bir fesat ve ihanet ocağı olan ülkede ayrılık ve uyuşmazlık tohumları saçan Hıristiyan hemşehrilerimizin huzur ve refahı için de uğursuzluk ve felaket simgesi olan Rum Patrikhanesi'ni artık topraklarımızda barındıramayız. Bu tehlikeli örgütü ülkemizde tutmamız ne gibi gerekçe ve nedenle ileri sürülebilir? Türkiye'nin Rum Patrikhanesi için topraklarında bir sığınak göstermeye ne zorunluluğu vardır? Bu fesat yuvasının gerçek yeri Yunanistan değil midir?"⁹

Eskiye Dönüş

Her konuda olduğu gibi Patrikhane konusunda da Atatürk'ten sonra "eskiye dönüş" süreci başladı. İlk ödünü veren İsmet İnönü'ydü. CIA adına çalışan Athenagoras 1948 yılında ABD Başkanı Truman'ın özel uçağıyla İstanbul'a geldi. Ankara Ekspresi'ne eklenen özel bir vagonla Ankara'ya götürüldü burada ayrıcalıklı bir protokolle karşılandı.

Medrese çıkışlı CHP'li Başbakan Şemsettin Günaltay Fener Rum Patrikhanesi'nin isteğine uygun olarak Papa Eftim'in kurduğu Türk Ortodoks Kilisesi'nin dağıtılmasını istedi. Daha sonra Yunanistan uyruklu Athenagoras Bakanlar Kurulu Kararıyla Türk vatandaşlığına geçirildi ve Fener Patriği yapıldı.

1950'de Başbakan olan Adnan Menderes Athenagoras'ın ayağına dek gitti ve elini öptü. Milli Eğitim Bakanlığı Heybeliada Ruhban Okuluna "Teoloji Yüksek Okulu" adını vererek ilahiyat fakültesi konumuna getirdi. Turgut Özal Hükümeti Patrikhane tarihinde görülmeyen bir ayrıcalıkla Kültür Bakanlığı Bütçesinden para yardımı yaptı.1⁰

Bugünkü Durum

Türkiye'nin güçlü dönemlerinde susan güçsüz dönemlerinde hareketlenen Fener Rum Patrikhanesi'nin sesi bugünlerde gür çıkıyor. İstekler yerine getirildikçe yeni istekler ileri sürülüyor... Dinle örtülen siyasi erekler alan ve eylem çeşitliliğiyle yayılıyor iletişimin etkili gücüyle toplumu etkisi altına alıyor. Patrikhane'nin söz ve eylemleri; AKP döneminde yoğunlaşan ve ülkenin her yöresine yayılan misyonerler ve ilçelere dek uzanan apartman kiliselerle birlikte değerlendirilmeli; azınlıklara ait vakıf mallarının geri verilmesi ruhban okulu ve yabancılara taşınmaz satışları gözönünde tutularak ele alınmalıdır.

Bu yapıldığında 19.yüzyıla Tanzimat sonrasına geri dönüldüğü görülecektir. Cemaatsiz kalan Fener Rum Patrikhanesi Batı'dan aldığı desteğe güvenerek sonuçsal (nihai) ereğe yani "Helen Birliğine" ulaşmak için dayanacağı kitle yaratmanın peşindedir. Ruhban okulu onun için önemlidir. Yabancılara taşınmaz satışı ise bulunmaz bir fırsattır.

Devşirme Papazlar

Bakanlar Kurulu Ekim 2010 ve 2011'de Yunanistan yurttaşı 20 üst düzey papazı Türk yurttaşı yaptı. Fener Rum Patrikhanesi'nin buyruğunda çalışmaya başlayan bu papazlardan ikisi Çanakkale ve Isparta'ya metropolit yapıldı.1¹ Daha sonra İzmir'e atama yapıldı.

Arkasının geleceği belli olan bu girişimler basında yer almadı ve Patrikhane'ye Yunanistan'dan kadro aktarımı Türk halkından gizlendi. 20. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Teoloji Araştırma Merkezi adlı özel araştırma kuruluşu konuyla ilgili şu açıklamayı yaptı: "Fener Rum Patrikhanesi Bizans döneminin kadrosunu topluyor. Bir tek Ortodoks'un olmadığı illere metropol atanıyor. Gereksinim duyulan kadrolar için Yunan papazlar ağır ağır yürütülen bir programla Türk vatandaşı yapılıyor".1²

Yunanlı papazların Türk yurttaşlığına alınması ve Fener Rum Patrikhanesi'nin ekümenik yapılması konusunda ABD'de yoğun çalışmalar yapılıyor. Türkiye Cumhuriyeti yasalarına ve Lozan Anlaşması'na aykırı olan bu tutum sürekli gündemde tutuluyor. Fatih Kaymakamlığı'nın denetimine bağlı bir dini birim olan Patrikhane uluslararası siyasetin Türkiye'ye yönelen unsuru durumuna getiriliyor bu tutumla yüzyıl öncesine adeta geri dönülüyor.

Patrikhaneyi Ziyaret Edenler

Başta Clinton olmak üzere Türkiye'ye gelen büyük devlet yetkililerinin hemen tümü Patrikhane'yi "ziyaret" etti Bartholomeos'u ekümenik patrik kabul ettiklerini gösteren görüşmeler yaptı. Almanya Cumhurbaşkanı Johannes Rau ABD Dışişleri Bakanı Hillari Clinton Yunanistan Başbakanı Kostas Karamanlis Papa 16. Benedik ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden Almanya Başbakanı Gerhard Schröder ve Angela Merkel Avusturya Cumhurbaşkanı Heinz Fischer Yunanistan Başbakanı Antonis Samaras Papa Francesco; Patrikhane'yi 'ziyaret'e den yabancıların bir bölümüdür.

Heybeliada Ruhban Okulu

ABD Başkanı Barack Obama Nükleer Güvenlik Doruğu için geldiği Seul'de Recep Tayyip Erdoğan'la görüştü ve gazetecilere Doruk'la ilgisi olmayan şu sözleri söyledi: "Türk hükümetinin dini özgürlükler konusundaki girişimleri memnuniyetle karşılıyorum. ABD yönetimi Heybeliada Ruhban Okulu'nun açılmasını dilemektedir".1³

Düzeysizlik içeren bu söylemin dikkat çekici iki özelliği vardı. "Türkiye'de dini özgürlükler konusunda girişim" mezhepçilik siyaseti yürüten AKP tarafından değil laikliği getiren Cumhuriyet tarafından yapılmıştı. İkinci özellik bir okulun açılmasıyla ilgili "sıradan" bir konu büyük bir devletin başkanı tarafından önemli bir etkinlikte dile getirilmesiydi.

Tapu Devri Kullanıma Açılma

Ortadoğu ve Avrupa'nın en büyük ahşap yapısı olduğu söylenen Ruhban Okulu binasının tapusu Kasım 2010'da Patrikhane'ye devredildi. Bina kısa bir süre içinde elden geçirildi ve eğitim alanında olmasa da kullanıma açıldı. 22 Eylül 2013 günü "Dini Müzik Sempozyumu" düzenlendi. Aynı günün akşamı Türk ve Yunanlı sanatçıların katıldığı "Yunanistan'dan Türkiye'ye Kültür Yolculuğu" adlı etkinlik yapıldı.

Yurtdışından gelen istem yoğunluğu içerdeki medya desteği ve hükümet uygulamalarıyla birlikte değerlendirilirse Ruhban Okulu'nun 'uygun bir ortam oluştuğunda' açılacağı görülmektedir. Hükümet sözcüsü Bülent Arınç bunu açıkça dile getiriyor ve "gerçekleşmesi için bir takım iç ve dış gelişmelerin oluşması lazım" diyordu.1⁴